شب یلدا از کهن‌ترین رسوم اقوام ایرانی است که همچنان بدون کم و کاستی به گرمی برگزار می‌شود. این شب که از غروب ۳۰ آذر تا طلوع ۱ دی به طول می‌انجامد در همه‌ی دوران‌ها فامیل و خویشاوندان را به دور هم جمع می‌کرده است. در ادامه متن با ده دانستنی در مورد شب یلدا آشنا می‌شوید تا از زیبایی این شب بیشتر بدانید:
شب یلدا تنها یک دقیقه با دیگر شب‌ها تفاوت دارد
در واقع ما هر سال همین یک دقیقه تفاوت را جشن می‌گیریم. در این شب خورشید در بیشترین فاصله با مدار سماوی قرار دارد به همین دلیل است که این شب یک دقیقه دیرتر به پایان می‌رسد.
با آغاز فصل تابستان خورشید هر روز نسبت به دیروز از مرکز آسمان کمی به جنوب نزدیک‌تر می‌شود. به همین دلیل طلوع و غروب زودتر اتفاق افتاد. در نتیجه طول روز کوتاه‌تر شده و شب طولانی‌تر می‌شود.
در یکم دی خورشید در نزدیک‌ترین فاصله خود به جنوب قرار دارد یعنی ۲۳.۵ درجه شرقی. این موقعیت را در علم نجوم انقلاب زمستانی می‌گویند.
پس از رخ دادن انقلاب زمستانی مسیر جابه‌جایی‌های طلوع خورشید برعکس می‌شود. خورشید رفته رفته از جنوب دورتر شده و به شمال نزدیک‌تر می‌شود.
مردم از شب یلدا به بعد شاهد طولانی‌تر شدن روز و کوتاه‌تر شدن شب و تاریکی هستند.
این مطالب را از دست ندهید
تفاوت طول شب یلدا در شهرهای مختلف
طول هر شب به موقعیت جغرافیایی آن مکان بستگی دارد. جالب است بدانید شب یلدا در شهرهای مختلف متفاوت است.
در شمال غربی ایران شهر ماکو بلندترین شب یلدا به طول ۱۴.۵ ساعت دارد و کوتاه‌ترین شب یلدا مربوط به چابهار است که در جنوب شرقی کشور واقع شده و ۱۳.۵ ساعت است.
اما همه‌ی این زمان‌ها نسبت به شب قبل یک دقیقه بیشتر است.
قدمت شب یلدا
هفت هزار سال است که ایرانیان شب یلدا را جشن می‌گیرند. بله درست شنیدید. در هیچ دوره‌ای دولت‌ها الزامی برای بزرگداشت این شب نداشته‌اند اما مردم همچنان به گرمی تمام آن را برگزار می‌کنند.
در دوره داریوش یکم شب یلدا به تقویم رسمی ایرانیان وارد شد.
آداب و رسوم مربوط به این شب با گذر زمان تغییر کرده است و متناسب با همان دوره تعدادی از آن‌ها حذف شده و آداب جدید جایگزین آنان شده است.
گرامیداشت بلندترین شب سال از دیربازها نشان می‌دهد مردم ایران همیشه برای طبیعت اهمیت ویژه‌ای قائل بودند و خود را متناسب با آن وفق می‌داده‌اند.
ایرانیان باستان شب یلدا در دامنه کوه‌های البرز جشن می‌گرفتند و تا طلوع آفتاب و دیدن دوباره نور انتظار می‌کشیدند.
در آن زمان بیشتر مردم از راه کشاورزی کسب درآمد می‌کردند. به همین دلیل به خوبی یاد گرفته بودند همراه با طبیعت و تضادهای آن خو بگیرند و به بهترین شکل با آن همراهی کنند.
زمان دقیق شب یلدا
شب یلدا از زمان غروب ۳۰ آذر شروع می‌شود و تا طلوع ۱ دی ادامه دارد. «محمد حسین بن خلف تبریزی» در کتاب «برهان قاطع» واژه یلدا را این‌گونه توضیح می‌دهد:
«یلدا شب اول زمستان و شب آخر پاییز است که اول جدَی و آخر قوس باشد و آن درازترین شب‌ها است. در تمام سال و در آن شب یا نزدیک به آن شب، آفتاب به برج جدی تحویل می‌کند و گویند آن شب به غایت شوم و نامبارک است و بعضی گفته‌اند شب یلدا یازدهم جدی است»
ماندانا همسر کمبوجیه و مادر کوروش کبیر در این روز متولد شده است و هخامنشیان در چنین شبی جشن‌های بسیار بزرگ و مجللی برگزار می‌کرده‌اند.
خوب است بدانید شب یلدا از سال ۱۳۸۸ در فهرست میراث معنوی کشور ثبت شده است.
این شب به تاریخ میلادی مصادف با ۲۱ دسامبر و سال‌های کبیسه برابر با ۲۰ دسامبر است.
نامگذاری شب یلدا
ایرانیان دیرباز فصل‌ها را با عدد ۴۰ از هم جدا می‌کردند. زمستان نیز به چله بزرگ و چله کوچک تقسیم می‌شود و هر کدام از این دو قسمت شامل ۴۰ روز است.
شب یلدا، آخرین شب آذر را شب چله می‌گویند. در این شب زمستان یا چله بزرگ شروع می‌شود. به فاصله ۴۰ روز از شب یلدا جشن سده برگزار می‌شود. در این شب نیز چله بزرگ تمام شده و آغاز چله کوچک است.
این شب را با نام‌های خورشید شکست‌ناپذیر، میلاد مهر، یلدا و چله می‌شناسند.
یلدا به معنی زایش و تولد است و ریشه سریانی دارد. سریانی زبان رایج میان مسیحیان بوده است. اینکه این واژه چگونه بین ایرانیان رواج پیدا کرد دقیق مشخص نیست، اما می‌توان حدس زد که مسیحیانی که به ایران مهاجرت کرده بودند از این واژه استفاده کردنند و رفته رفته بین ایرانیان نیز به نام اصلی این شب بدل شد.
ابوریحان بیرونی این شب را میلاد اکبر می‌گوید و به تولد خورشید اشاره دارد.
خوردنی‌های شب یلدا
آجیل، میوه، آش و شام شب یلدا از خوردنی‌هایی است که مردم با آن‌ها این شب طولانی را دور هم جشن می‌گیرند. آجیل شب یلدا عمدتا ترکیب خشکبار و آجیل است و طرفداران زیادی دارد.
میوه‌هایی که در این شب استفاده می‌شود میوه‌های زمستانی و هندوانه است و از اصلی‌ترین میوه‌های زمستانی نیز انار است.
هندوانه در سفره شب یلدا یادآور گرمای تابستان در یک شب سرد زمستانی است. انار نیز به عنوان نماد زایش و شادابی همیشه در سفره یلدا جلوه‌گری می‌کند.
این دو میوه به عنوان میوه‌های اصلی و ثابت شب یلدا اهمیت رنگ سرخ را نشان می‌دهد. ایرانیان باستان توجه ویژه‌ای به آفتاب و نور داشته‌اند، رنگ قرمز نیز برای آنان نشان‌دهنده اولین بارقه‌های طلوع است که با خود نوید شروع روز را می‌آورد.
دیگر میوه‌های فصل مانند خرمالو و نارنگی و سبزیجاتی مانند لبو، چغندر و شلغم نیز در این شب طرفداران خود را دارد.
سفره شب یلدا را در قدیم‌الایام میَزد می‌نامیدند.
سرگرمی‌های شب یلدا
ایرانیان از دیرباز شب یلدا را دور آتش پاس می‌داشتند. آتش نماد خورشید و از بین برنده اهریمن و تاریکی برای ایرانیان مقدس بوده است.
با گذشت زمان آتش جای خود را به کرسی داد و حالا بخاری است که گرمابخش شب‌های سرد است.
این شب غالبا با حافظ‌خوانی، مثل‌گویی و قصه‌گویی می‌گذرد. نقش اصلی را در این شب‌ها بزرگ‌ترهای خانواده بر عهده داشتند که مثل‌ها و قصه‌های کهن و پرحکمتی بلد بودند و برای کودکان فامیل و نوه‌ها می‌خواندند. چه چیزی لذت‌بخش‌تر از ترکیب گرمای آتش و داستان‌های مادربزرگ‌ها و پدربزرگ‌ها؟
از دیگر سرگرمی‌ها حافظ‌خوانی است. هر شخص نیت می‌کند و می‌گوید: «ای حافظ شیرازی، تو کاشف هر رازی، من طالب یک فالم، بر من نظر اندازی» و سپس حضرت حافظ او را به یک شعر مهمان می‌کند.
در اکثر جشن‌های کهن، شاهنامه‌خوانی نیز وجود دارد. این آیین جذاب را به شیوه نقاله‌خوانی می‌توان لذت‌بخش‌تر نیز کرد.
شب یلدا در شهرهای مختلف
هر شهر بنا به فرهنگ و آداب و رسوم خود این شب را با جزئیات متفاوتی گرامی می‌داشتند.
در خراسان مردم برای مهمانی رفتن، در کوچه‌ها هر کدام یک چراغ در دست داشتند و به علت زیاد بودن رفت و آمدها در این شب آن را چهل‌چراغ می‌گفتند.
شب یلدا یا به زبان کردی «شه‌وی چله» خوردنی‌های دیگری استفاده می‌شود. در سنندج در بین بیشتر خانواده‌ها دلمه و نان سنگک برای پذیرایی از مهمان آماده می‌شده است و همچنان نیز این رسم پا برجاست.
در کرمان شب یلدا را تا صبح زنده‌داری می‌کنند و بر این عقیده‌اند که در این شب قارون به عنوان هیزم‌شکنی به خانه‌ها سر می‌زند.
او که پشته‌ای هیزم همراه دارد به هر خانه هیزم می‌دهد و هر کدام از آن هیزم‌ها صبح آن روز به شمش طلا تبدیل می‌شوند.
در فارس رسم بر آن بوده که فال کلوک بگیرند. کلوک یک کوزه بزرگ با دهانه گشاد است. هر کس یک وسیله در کلوک می‌اندازد و سپس دختر بچه‌ای یکی یکی وسیله‌ها را از کلوک در آورده و فردی که با تجربه است با توجه به همان وسیله به صورت فال ترانه‌ای محلی می‌خواند.
شب یلدا در خانه تازه عروس‌ها
شب یلدا تازه عروس و تازه داماد خود را آماده میزبانی از خانواده داماد می‌کنند. در این شب خانواده داماد با یک سینی که به آن طبق می‌گویند و پر از هدایا یا به زبان برخی خوانچه چله است، به خانه تازه عروس می‌روند.
علاوه بر خوردنی‌های مرسوم این شب، یک قواره پارچه، لباس زمستانی، دیوان حافظ، کله قند، نقل و قطعه‌ای طلا نیز در سینی می‌گذارند و به عروس تقدیم می‌کنند.
در تزیین این هدایا و سینی رنگ قرمز بسیار زیبنده است و اهمیت ویژه‌ای دارد. به وسیله روبان، گل و پارچه‌های قرمز می‌توان آن را به طبقی زیبا تبدیل کرد و به عروس خود از این طریق یک خوش‌آمد گرم بگویید.
در اکثر شهرها این رسم همچنان پابرجاست، هر چند جزئیات آن و محتویات سینی ممکن است تفاوت داشته باشند. برای مثال در بعضی مناطق به‌جای سینی از سبد یا صندوقچه استفاده می‌شود.
شب یلدا در دیگر کشورها
یکی از عجیب‌ترین رسم‌های شب یلدا مربوط به کشور باهاماس، جامائیکا، آمریکا و غرب آفریقا است.
کارناوال‌های بزرگ خیابانی که در آن مردم ماسک‌ها و لباس‌های مختلفی مثل کله شیر، گاو و اسب می‌پوشند و همراه با پخش موسیقی سنتی به جشن و پایکوبی می‌پردازند.
در روسیه نیز علاوه بر تزئین خیابان‌ها و دعا کردن، به پختن کلوچه، شیرینی و انواع غذای سنتی می‌پردازند. یکی از اصلی‌ترین خوردنی‌های این شب در روسیه نان، پنیر و عسل است.
در اسکاندیناوی نیز شب یلدا را به‌عنوان شبی که پاییز در آن تمام می‌شود و زمستان آغاز می‌شود جشن می‌گیرند.
در این شب شخصی که صورت خود را سیاه کرده است با کاسه‌ای در دست به در خانه‌ها می‌رود تا نمک، شیرینی، نان و هدایایی از این دست بگیرد.
در افغانستان نیز همانند ایران این شب به شعرخوانی، قصه‌گویی و جمع شدن خانواده و فامیل دور هم می‌گذرد.
در واقع مردم ولایت بلخ در افغانستان شب یلدا را بسیار باارزش می‌دانند و تمامی رسوم آن را به طور تمام و کمال اجرا می‌کنند.
یلدا پیش پیش مبارک
با این قیمتا چطور بخریم خب
درد مشترک
یلدا شما هم مبارک با اینکه خیلی مونده 🙂