آیینهای عزاداری در شهرهای مختلف ایران با توجه به رسم و رسوم مختلفی که دارند با هم فرق میکند. در ماه محرم هر کدام از شهرها به شکل خاصی برای امام حسین (ع) سوگواری میکنند. در این نوشتار با ده تا آیینهای عجیب عزاداری بیشتر آَشنا میشوید.
۱. سینهزنی بوشهری
عزاداری استان بوشهر نه تنها یکی از منحصر به فردترین عزاداریها محسوب میشود بلکه عزاداری این منطقه از تنوعی بینظیر برخوردار است که از آن جمله میتوان به مراسمهای دمامزنی، پامنبری، ایامظلوم، مختک علی اصغر (ع) نام برد و علاوه بر آن غذاهای سنتی بوشهری نیز به عنوان نذری در ماه محرم توزیع میشود که طعم این غذاها در کام عزاداران ماندگار شده است.
نوای غم انگیز نوحه خوانی و نوازندگی سنج و دمام بوشهریها در ماه محرم و صفر حکایت از دردها و غمهای فراوان آنها دارد. سینه زنی در بوشهر و سایر شهرهای خطه جنوب با شکوه خاصی برگزار میشود. حاج علیرضا پولاد، مداح بوشهری اظهار داشت: این مراسم در واقع با هدف اطلاعرسانی به مردم در خصوص آغاز عزای اباعبدالله (ع) توسط یک اشکون، ۲ عدد غمبر و یک گروه دمام زن به همراه تعدادی سنج زن به مدت ۳۰ الی ۴۵ دقیقه اجرا میشود. به طوری که ابتدا اشکونزن ضرباهنگ خاص را شروع کرده با تند شدن ریتم، به جهت تهییج دیگران تغییر ضرباهنگ میدهد و با هر چه تندتر کردن ضرباهنگ به صورت صدضرب سایر افراد گروه اشکون را به صدا در میآورند.
۲. مراسم نخلگردانی
آیین نخل گردانی مراسم باشکوه عزاداری شهر های کویری ایران به خصوص یزد است. در این مراسم نخل که سازه ی چوبی عظیمی است بر شانه های عزاداران حسینی می نشیند و شکلی از تشییع پیکر مطهر امام حسین (ع) را تداعی می کند. آیین نخل برداری در روز عاشورا با همیاری و همکاری مردم شهر در همه ی مراحل مراسم از جمله کمک مالی، تهیه چوب برای نخل و عَلَم کردن و حمل آن برگزار می شود.
روش معمول این مراسم عزاداری به این شکل است که در دهه ی اول محرم یا دهه ی آخر صفر، نخل را به مانند کشتی به حرکت در می آورند و همراه با روضه خوانی و سینه زنی، برای سه بار به دور میدانی که مراسم در آنجا در حال برگزاری است می گردانند. نخل هایی که در این مراسم از آن ها استفاده می شود معمولا چندین تُن وزن دارند و برای حرکت دادن آن ها به نیروی زیادی نیاز است؛ مثلا نخل های میدان امیر چخماق، میدان امام تفت، میدان مهریز، هر یک به زور دهها نفر نیاز دارد.
۳. آیین بیلزنی
در شهرستان خوسف خراسان جنوبی آیین سنتی بیل زنی در ظهر عاشورا برگزار می شود. این آیین عزاداری به نوعی شبیه سازی و یاد آوری کار طایفه بنی اسد در صحرای کربلاست و برای ادای احترام به این افراد شکل گرفته است. طایفه بنی اسد پس از واقعه ی کربلا با بیل و ابزار های دیگری که داشتند، پیکر های مطهر شهیدان دشت کربلا را به خاک سپردند.
این مطالب را از دست ندهید
برای انجام این سنت سوگواری زیبا در هر یک از دو هیات خوسف دو دسته پانزده نفری که مجموعا چهار دسته را تشکیل می دهند حضور دارند. شیوه برپایی این آیین هم به این صورت است که نفرات بیل به دست به صورت یک دایره شده و به هم چسبیده و در همان حال بیل های خود را به سمت آسمان می گیرند و در حین حرکت به هوا پریده و تیغه بیل خود را به بیل های دیگر می زند و همه یا هم ذکر «حیدر علی» را صدا می زنند. مردم این منطقه اعتقاد دارند که برگزاری مراسم بیل زنی باعث ایجاد برکت و رزق و روزی حلال برای کار و محصولات آن ها می شود.
۴. آیین گلمالی
نحوه انجام این سنت به این گونه است که ابتدا خاکی که از پیش تمیز و الک شده است را در حوضچه هایی که با آب و گلاب پر شده است مخلوط می کنند به طوری که شکل گل به خود بگیرد. سپس افرادی که نذر کرده اند این آیین را انجام دهند وارد این حوضچه ها شده و تمام سر، صورت و بدن خود را آغشته به گل می کنند که به این کار به اصطلاح به گل افتادن می گویند. سپس این افراد با قرار گیری در کنار شعله های آتش خودشان را خشک می کنند و تا ظهر عاشورا به عزاداری می پردازند.
گِل مالی، آیین گِل یا خهره مالی آئینی است که مردم لر در سوگواریهای مختلف از جمله در مرگ افراد خانواده یا عزاداریهای مذهبی انجام میدهند. گلمالی در زبان لری با عنوان خَهرَّهگیری تلفظ میشود. خَهره به معنای گِل است. آیین گلمالی در روز عاشورا در ماه محرم در استانهای غربی ایران در منطقه زاگرس به ویژه استانهای لرستان، کرمانشاه و ایلام، استان خوزستان، استان چهارمحال و بختیاری، استان کهکیلویه و بویراحمد، استان بوشهر و شهرستان های لرنشین استان فارس برگزار میشود. همچنین در بخشهایی از استانهای خوزستان، مرکزی و همدان نیز مراسم گلمالی در روز عاشورا دیده میشود. برخی از مردم از صبح تا مراسم شام غریبان گِل های خود را پاک نکرده و در مراسم شام غریبان به عزاداری می پردازند.
۵. آیین طشتگذاری
یکی از سنت ها و آیین های کهن ایرانیان در ماه محرم مراسم «طشت گذاری» یا «طشت گردانی» است. این آیین که در استان های آذری زبان به خصوص در شهر اردبیل از ریشه دار ترین آیین های عزاداری ماه محرم است یادآور رفتار زیبای امام حسین (ع) می باشد که در مقابل لشکر حر، آب مشک ها را در طشت ها ریخته و تمام سپاه حر و اسب های آنان را سیراب کردند.
در واقع با انجام این مراسم اهمیت آب و جایگاه در واقعه کربلا مورد توجه قرار می گیرد. در این مراسم عزاداری که قدمتی چند صد ساله دارد و از دوران صفویان برگزار می شود بعد از قرار گرفتن طشت ها در سکو های مخصوص در میان عزاداری حضار، دعای خاصی خوانده می شود و اکثریت حاضران در مراسم به عنوان تبرک از آب تشت ها استفاده می کنند.
۶. مراسم حمل شیدونه
شیدونه شوشتری ها مانند ضریح زیارتگاه یا حجله حضرت قاسم است. آن را از چوب با چهار دیواره به نام طاق می سازند. هر یک از دو دیواره پیش و پس آن یک در و دو دیواره جانبی آن هریک دو در مشبک دارند. این ضریح بر روی دو تخت چوبی مربع مستطیل پایه دار وصل است. سقف شیدونه نیز مشبک است وروی آن یک گنبد فراز آمده است، در پیش روی شیدونه یک طارمی کوچک سقف دار با دو ستون چوبی هست که ستون ها روی تخت ها استوار شده اند.
رویه طاق ها یا دیواره ها و گنبد و گلدسته ها و طارمی را رنگ آمیزی و نقاشی کرده و بازرورقهای طلایی و نقره ای پوشانده اند. بر کتیبه های دورادور شیدونه اشعاری مذهبی، به ویژه ابیاتی از شعر معروف محتشم کاشانی، با خطی زیبا نوشته اند.
۷. آیین مشعلگردانی
آیین مشعلگردانی، در مناطق مختلف، بهصورت متفاوت برگزار میشود. در شیوه نجفی، بهوسیله آتشدانهای کوچک چوبی یا فلزی، سازهای ساخته میشود که به آن مَشاعل گفته میشود. هنگام عزاداری، آتشدانها را روشن میکنند و مَشاعل را در معابر عمومی میدانهای اصلی شهر و محوطهٔ بیرونی اماکن مقدس حرکت میدهند. بهعلت وزن بالای مشاعل، برای حمل آن، نیاز به توانایی و قدرت جسمانی بالایی است. مشاعلها در اندازه و شکل، با هم تفاوت دارند.
در برخی مناطق مثل کربلا و اَردَکان یزد، گاهی بهجای سازهٔ چندمشعلیِ مذکور، از مشعلهای جدا و آتشدانهایی با دستههای بلند، مشابه عَلَم، استفاده میشود. این مشعلها توسط عزاداران و در برخی مناطق، اختصاصاً توسط سادات، همراه با خواندن اشعاری خاص، در معابر حرکت داده میشود. همراه مشعلگردانی، معمولاً طبلزنی و سنجزنی هم انجام میشود.
این آیین در برخی از شهرهای ایران و عراق برگزار میشود. در عراق غالباً در شهرهای نجف، کاظمین و کربلا مشعلگردانی میکنند. در ایران هم بیشتر، مناطق مرکزی و جنوبی و شهرهایی مثل قم و شهر ری و اردکان یزد، میزبان مراسم مشعلگردانی هستند و غالباً عربها آن را اجرا میکنند.
۸. سنت چغچغهزنی
یکی سنت های عزاداری که در میراث آیین عاشورایی کشور نیز به ثبت رسیده است آیین چغچغه زنی می باشد. این سنت رسم مردم روستای انجدان، یکی از روستا های تاریخی استان مرکزی می باشد. چغچغه ابزاری است که از چوب ساخته شده و روی آن خراطی شده است و به هم خوردن آن ها، صدای زیبایی تولید می کند.
پیشینه ی تاریخی این رسم به زمانی بر می گردد که اهالی این روستا خبر شهادت امام حسین (ع) و یارانش را می شنوند. آنها با شنیدن این خبر از فرط ناراحتی با سنگ بر سر خود زده و برای آن حضرت عزاداری کردند. با گذشت زمان مردم این شهر چغچغه ها را جایگزین سنگ برای عزاداری کردند. نحوه اجرای این آیین به این صورت است که عزاداران با صدا و نوای نوحه خوان به جلو خم میشوند و چغچغه را در مقابل زانوی خود به هم می زنند و بعد از آن بلند شده و چغچغه را در بالای سر خود دوباره به هم می زنند.
۹. آیین هزاران گوسفند قربانی
در میان تمام شهرهای کشورمان که در آن مراسم عزاداری امام حسین برگزار می شود، شهر زنجان لقب پایتخت شور و شعور حسینی را به خود اختصاص داده است؛ اما چرا از این شهر با این نام یاد می کنند؟ علت آن بی شک شیوه سوگواری خاص مردم زنجان در ایام محرم است که طبق روایاتی قدمت آن به دوره قاجار باز می گردد. در ایام محرم کوچه های شهر سیاه پوش می شوند و همه مردم بی دریغ برای بهتر برگزار کردن این مراسم، تمام تلاش شان را می کنند.
برگزاری مراسم محرم در زنجان بسیار مهم است و شاید بتوان گفت بیشتر نذورات و پیشکشی ها به هیات های عزاداری، در این شهر داده می شود. هر ساله برای پختن نذری در این شهر هزاران راس دام سر بریده می شود تا جایی که معروف ترین حسینیه شهر، حسینیه اعظم زنجان دامداری مخصوص به خود را دارد و در طول سال به پرورش دام برای این مراسم می پردازد. تعداد دامهایی که در ایام محرم پیش پای دسته های عزاداری -به ویژه دسته حسینه اعظم زنجان- قربانی می شود به تعدادی ست که از این شهر به عنوان دومین قربانگاه جهان اسلام بعد از منای عربستان در ایام حج تمتع یاد می کنند.
۱۰. آیین سقایی با پیراهن مشکی
در هیات سقاهای همدان مردان با خلوص نیت و فروتنی لباسهای سیاه و گلاندود بر تن میکنند و در حالی كه پابرهنه هستند با خواندن ذكر مصیبت خیابانهای همدان را طی میكنند. مریدان امام حسین (ع) در روزهای تاسوعا و عاشورا در بین عزاداران حركت كرده و گلاب و آب را به یاد لبان تشنه و شهدای دشت كربلا در بین عزاداران توزیع میکنند، بسیاری از مردم برای گرفتن حاجت و یا ادای نذر هر سال به مراسم این سقاها میآیند.
سقایان از معدود دستههای عزادار هستند كه هنوز لباس آیینی به تن میكنند و به گفته یكی از پیران سقا لباس سقایی در اصل ۷۵ قلم بوده كه با گذشت زمان اقلامی از آن حذف شده و امروز رخت سقایی اقلام خاصی را در بر میگیرد. و اما لباس سقاها پیراهن بلندی كه تا زیر زانو میآید كه دست و پا گیر نبوده و كار برداشتن آب و حمل كردن مَشك به آسانی انجام شود و سرپوش كه برای مردان جوان لچك است و برای پیران دستاری كوچك بهقدر چهار یا پنج دور كه به سر میپیچد و شالی بلند كه بر گردن میآویزند.
سقاها در روز عاشورا سر و روی و سینه و دوش خود را از گلی كه متبرك به خاك كربلا است گلمال میکنند. پیش از پوشیدن رختسقاها، در این هیات شوری برپاست به طوری كه افراد پیری كه زودتر لباس پوشیدهاند دیگران را یاری میدهند تا رخت را به آداب بپوشند، زیرا پوشیدن این رخت آدابی خاص دارد.
برای پوشیدن رخت عزا ابتدا وضو میگیرند، بسم الله میگویند، صلواتی میفرستند و سپس پیراهن میپوشند، لچك میبندند و شال را چند دور بر گردن میپیچند. سقایان اهل سینه و زنجیر زدن نیستند و از آن دوری میکنند، تنها چند پرچم بزرگ در جلوی دسته عزاداری برمیگیرند چراكه بزرگان سقا علامت كشی را قبیح میدانند و برای آن كراهت قائل هستند.
سلام
عجيب ترين مراسمو نگفتيد
مراسم قمه زني
توی مراسم قمه زنی يه سری ادم به سر خودشون قمه يا همون چاقو ميزنن